-
1 бөтен тәме дә шунда
= бөтен мәгънәсе да шунда> -
2 шунда
I мест.; нареч.; местно-вр. п. от шул1) там, в том ме́стеклубка кил, шунда очрашырбыз — приходи́ в клуб, там и встре́тимся
2) тогда́, в то вре́мякич килеп чык, шунда сөйләшербез — заходи́ вечерко́м, тогда́ и поговори́м
3) тем вре́менем, тем ча́сомшунда бала да йокыга талды — тем вре́менем и ребёнок засну́л
син уйный тор, шунда әниең дә кайтып җитәр — ты поигра́й, тем вре́менем и ма́ма твоя́ вернётся
4) в сочет. с мест. әнә, менә; вот там; вот тогда́, вот в э́то вре́мя, и́менно в э́то вре́мяменә шунда син миңа сөйләрсең — вот тогда́ ты мне и расска́жешь
5) туда́шунда бару — идти́ туда́
6) в том, в э́том; в том, что...аерма шунда — ра́зница в том, что...
төп сәбәбе дә шунда — и в э́том основна́я причи́на
бөтен кызыгы да шунда — и в э́том основна́я причи́на
бөтен кызыгы да шунда — в э́том (в том) и вся соль
яшәүнең мәгънәсе дә нәкъ шунда — и́менно в э́том и смысл жи́зни
7) в знач. союза в составе соотносит. сл. кайда..., шунда где..., там; кая... шунда куда́... туда́кайда хезмәт итсәң, шунда тамагың туяр — (погов.) где тру́дишься, там и ко́рмишься
кайда хезмәтең, шунда хөрмәтең — (погов.) где твой труд, там и твой почёт
II межд.; частица; разг.кая җибәрсәләр, шунда хезмәт ит — куда́ пошлю́т, там и рабо́тай (труди́сь)
употр. для выраж. неодобрения в адрес кого-л.1) то́же, то́же мнейөри шунда кирәкмәгәнгә — хо́дит то́же без нужды́
укыган булып йөри шунда — хо́дит, то́же мне, я́кобы у́чится
2) како́й-тоакылга җиңелрәк бер малай шунда — како́й-то не совсе́м норма́льный ма́льчик
кешеләр белән аралышырга яратмый торган бәндә шунда — како́й-то нелюди́мый челове́к
•- шунда ук -
3 бөтен
1. прил.1) це́лый, це́льный, непоча́тый, нетро́нутыйбөтен ипи — це́лый хлеб, непоча́тый хлеб
бөтен кибән — непоча́тый стог, нетро́нутый стог
2) це́льный, сли́тый, неразде́льный, недели́мый, нераздели́мыйбөтен гранит — це́льный (сли́тый) грани́т
бөтен участок — неразде́льный (недели́мый) уча́сток
3) це́лый, сохра́нный, неповреждённый, невреди́мый, неразру́шенный4)а) обеспе́ченный; безбе́дный; кре́пкийбөтен тормыш — обеспе́ченная жизнь
б) в знач. нареч. обеспе́ченно, безбе́дно, в доста́тке, ни в чём не нужда́ясьбөтен яшәү — жить в доста́тке
5) мат.а) це́лый, недели́мыйбөтен зурлык — це́лая величина́
бөтен сан — недели́мое число́
б) в знач. сущ. це́лое и це́лаябөтенгә бүлү — раздели́ть дробь на це́лое
бер бөтен уннан өч — одна́ це́лая три деся́тых
6) в знач. сущ. обычно со словом бер еди́ное це́лоебер бөтен тәшкил итү — образова́ть це́лое
7) употр. как словообразовательный компонент обще-, все-бөтендөнья күләмендәге — всеми́рный
бөтендәүләт күләмендәге — общегосуда́рственный
бөтенхалык бәйрәме — всенаро́дный пра́здник, общенаро́дный пра́здник
8) в знач. сущ. уст. рубль, целко́вый, моне́та досто́инством в оди́н рубльбөтеннәр белән генә эш итү — име́ть де́ло то́лько с рубля́ми
•- бөтен галәм
- бөтен көч белән
- бөтен мәгънәсе да шунда
- бөтен тәме дә шунда
- бөтен кызыгы да шунда
- бөтен холыклы
- бөтене белән 2. мест. опред.1) весь, все, вся; всёбөтен кешегә ишеттерерлек итеп — во всеуслы́шание
2) це́лый, по́лный (употр. для указания на очень большой, чрезмерный срок, количество и т. п. обычно в гиперболических выражениях)бөтен шәһәр — весь го́род, це́лый го́род
бөтен юл буе — всю доро́гу
бөтен вакытым эшкә китә — всё вре́мя ухо́дит на рабо́ту
бөтен халык алдында чыгыш ясау — вы́ступить пе́ред всем наро́дом
-
4 бөтен мәгънәсе да шунда
= бөтен тәме дә шунда; бөтен кызыгы да шунда в э́том весь интере́с; в э́том вся суть -
5 бөтен кызыгы да шунда
= бөтен мәгънәсе да шунда> -
6 дию
I гл.; неперех.1) сказа́ть, говори́ть, промо́лвитьсәлам диегез — переда́йте приве́т
моңа нәрсә диярсез инде? — что вы ска́жете на э́то?
авыру сәламәтләнде дисәң дә ярый — мо́жно сказа́ть, что больно́й вы́здоровел
ул кичә үк кайткан, диләр — говоря́т, что он ещё вчера́ верну́лся
"Авырыйм",- диде ул әкрен генә — "Боле́ю", - промо́лвил он ти́хо
2) счита́ть каки́м, называ́тьэшне әле тәмамланган дип булмый — рабо́ту ещё нельзя́ счита́ть завершённой
моны ничек дияргә инде? — ка́к же э́то называ́ть?
ачык сөйләргә кирәк: акны - ак, караны кара дияргә — ну́жно говори́ть я́сно: бе́лое называ́ть бе́лым, чёрное - чёрным
мондый кыю кешеләргә герой диләр — таки́х сме́лых люде́й называ́ют геро́ями
4) полага́ть, ду́мать, счита́ть ( чаще с союзом что)аны берни белми дисезме? — ду́маете, (что) он ничего́ не зна́ет?
эш өметсез дияргә нигез юк — нет основа́ний полага́ть, что рабо́та безнадёжная
ул да шулай ди — он то́же так счита́ет
5) хоте́ть, ду́мать, жела́ть; име́ть наме́рениебүген үк кайтырмын дигән иде — хоте́л сего́дня же верну́ться
танышам дисәгез, кулъязма өстәлдә — е́сли жела́ете ознако́миться - ру́копись на столе́
әйтергә дигәнемнең барысын да әйтә алмадым — я не мог вы́сказать всего́, что хоте́л (ду́мал) сказа́ть
6) в отриц. ф. дими не счита́ться с тем, что; не обраща́ть внима́ния (на что-л.); несмотря́ (на что-л.)яңгыр димиләр, эшли бирәләр — не обраща́ют внима́ния на дождь, продолжа́ют рабо́тать; несмотря́ на дождь, продолжа́ют рабо́тать
7) в знач. вводн. сл. в соста́ве сло́жного сказу́емого диа) говоря́т, что...быел җәй яңгырлы булачак, ди — говоря́т, что в э́том году́ ле́то бу́дет нена́стным
б) допу́стим, ска́жем, предполо́жимярар, ул белмәсен дә, ди — ла́дно, допу́стим, он не зна́ет
в) бу́дто бымин бу турыда ишетмәдем дип әйтә, ди — говори́т, бу́дто бы он об э́том не слы́шал
г) в ре́пликах выража́ет несогла́сие с отте́нком иро́нии ка́к бы не...булган ди, гомердә булмаганны — ка́к бы не та́к, тако́го в жи́зни не быва́ло
чыкты ди, көт! — ка́к бы не та́к! вы́йдет, жди
бара ди, бармый торсын әле! — ка́к бы не та́к! никуда́ не пойдёт
д) разг. так иышандылар ди сиңа — так и пове́рили тебе́
курыкканнар ди синең янавыңнан — так и испуга́лись твои́х угро́з
8) в знач. частицы диа) в риторич. вопр. предл. жеэшләмичә ничек яшәп булсын ди? — ка́к же мо́жно жить без рабо́ты?
б) разг. с оттенком иронии как бу́дто, бу́дто быйөрисең шунда, синнән башка булдыра алмаслар ди — хо́дишь то́же, как бу́дто без тебя́ не упра́вятся
9) в знач. послелога дигәндәа) насчёт (кого-л., чего-л.); по ча́сти (чего-н.)балалар дигәндә аның күңеле тыныч — насчёт дете́й душа́ у неё споко́йна
хәйлә дигәндә ул беркемгә бирешмәс — насчёт (по ча́сти) хи́трости он никому́ не усту́пит
б) ра́ди (кого-л., чего-л.); см. тж. өченсез дигәндә аяк идәндә — погов. ра́ди вас на всё гото́вы
футбол дигәндә бөтен дөньясын оныта — ра́ди футбо́ла всё на све́те забыва́ет
в) в тече́ние, по проше́ствии; не пришёл и...бер ай дигәндә — в тече́ние (по проше́ствии) ме́сяца; не прошло́ и ме́сяца
алтынчымы, җиденчеме көн дигәндә — в тече́ние шести́-семи́ дней; не прошло́ и шести́-семи́ дней
г) как ра́з в то вре́мя; то́лько чтобез кайтабыз дигәндә, яңгыр башланды — как ра́з в то вре́мя, когда́ мы собира́лись домо́й, начался́ дождь; то́лько что мы собрали́сь домо́й, начался́ дождь
10)а) в знач. изъяснит. союза при неуверенной передаче чужого намерения дигәндәйкичкә кайтырмын дигәндәй әйткән иде — говори́л, бу́дто бы к ве́черу вернётся
б) сло́вно говоря́"риза" дигәндәй башын какты — сло́вно говоря́ "согла́сен", кивну́л голово́й
11) в знач. связующего вводн. сл. дигәндәй как говори́тсякышын, таң ата да кич була дигәндәй, көннең үткәнен сизми дә каласың — зимо́й, как говори́тся, света́ет и ту́т же вечере́ет, и не замеча́ешь, как прохо́дит день
12) в знач. вводн. сл.; разг. в составе вводных словосочетаний или предложений дигәннән, кста́ти, о...; да, о (об)...уку дигәннән, кайчан тәмамлыйсың институтны? — кста́ти, об учёбе, когда́ ты зака́нчиваешь институ́т?
кыш салкын булды дигәннән, ферма терлекләренә зыян килмәдеме? — кста́ти, о зиме́: не пострада́л ли скот на фе́рме от си́льных моро́зов?
13) в знач. послелога дипа) с им. п. о, в, заэш дип борчыла — беспоко́ится о рабо́те
балаларым әни дип үлеп торалар иде — де́ти во мне души́ не ча́яли
кем дип белдең син аны? — за кого́ ты его́ принима́ешь?
б) разг.; в им. п. в реплике, связанной с предыдущим контекстом, переводится повтором подчинительного словакем дип, күптәнге танышым — кто́-кто́, давни́шний знако́мый
каян дип, кем хәтерли инде аларны — отку́да-отку́да, кто их сейча́с по́мнит
14) в знач. подчин. союза дипа) изъяснит. что; что́бы; для того́ что́быкайтырсың дип көттек — жда́ли, что вернёшься
хәзер үк эшли башласыннар дип әйтергә куштылар — веле́ли переда́ть, что́бы неме́дленно приступи́ли к рабо́те
поездга соңга калмыйм дип... — что́бы (для того́ что́бы) не опозда́ть на по́езд...
б) изъяснит. бу́дто, бу́дто быүзем күрдем дип сөйләгән була — уверя́ет, бу́дто ви́дел сам
в) изъяснит.; в сочет. с гл. бәяләү, карау, санау, табу какбезгә чит кешеләр дип карыйлар — на нас смо́трят как на чужи́х люде́й
кимчелек дип бәяләү — расце́нивать как недоста́ток
авырыйм дип эшкә килмәде — из-за боле́зни не пришёл на рабо́ту; ссыла́ясь на боле́знь, не вы́шел на рабо́ту
салкын дип куркалар — боя́тся из-за хо́лода
д) цел.; с им. п. ра́ди (кого-л., чего-л.)барыбыз да балалар дип тырышабыз инде — все стара́емся ра́ди дете́й
нәрсә дип син бу эшкә алындың? — ра́ди чего́ ты взя́лся за э́ту рабо́ту?
е) цел.; в направит. п. для; на, за, покемгә дип алдың бу китапларны? — для кого́ купи́л э́ти кни́ги?
эшкә дип җыену — собира́ться на рабо́ту
юлга дип акча бирү — дать де́ньги на доро́гу
билетка дип чират тору — стоя́ть в о́череди за биле́том
суга дип бару — пойти́ за водо́й
15) разг.; в знач. усил. частицы дигәч (между гл. повторами) да (да и, и) всё; (раз) сказа́л..., (зна́чит)әйтмим дигәч әйтмим — не скажу́ да (и) всё
китмисең дигәч китмисең — не уе́дешь да и всё; ска́зано не уе́дешь, зна́чит не уе́дешь
булмый дигәч булмый — раз сказа́л не бу́дет, зна́чит не бу́дет
эшлим дигәч эшли инде — раз сказа́л сде́лает, зна́чит сде́лает
16) в знач. уступ. союза с частицей тә хоть (хотя́) иавыр дигәч тә, эшем алай зарланырлык түгел — хоть и тру́дно, но не жа́луюсь на свою́ рабо́ту
шаярам дигәч тә, чама белергә кирәк — хотя́ и шу́тишь, на́до знать ме́ру; шу́тка шу́ткой, но на́до и ме́ру знать
17) разг.; в знач. усил. частицы при однород. чл. предл. дисең, дисеңме, дисәң и..., и...кызның акылымы дисең, эшкә уңганлыгымы дисең, буе-сыны дисеңме - барысы да килгән иде — де́вушка всем вы́шла: и умо́м, и трудолю́бием, и ста́тью
җырга дисәң - җырга, биюгә дисәң, биюгә оста — и петь, и пляса́ть мастери́ца
18) разг.; в знач. усил. частицы при повторах дисәң (обычно с частицей дә) так, ну именә ул бригадир дисәң бригадир! — вот он бригади́р так бригади́р!
19) в знач. частицы огранич. диярлек почти́ел саен диярлек — почти́ ежего́дно (ка́ждый год)
бөтен шәһәрне диярлек әйләндем — объе́здил почти́ весь го́род
•- дип атау- дип йөртү
- дип аталу
- дип йөртелү
- дип табу
- дип тану
- дип табылу
- дип танылу••дигән булып — под ви́дом чего́, ссыла́ясь на что
II сущ.; фольк.дигән сүз — (э́то) зна́чит, (э́то) означа́ет
1) див, злой дух; де́мон, чудо́вище2) перен. гига́нт, велика́н, исполи́ндиюдәй адәм — челове́к исполи́нского телосложе́ния
•- дию кебек
- дию пәрие
- дию үләне -
7 кыйммәт
1. прил.1) це́нныйкыйммәтле мирас — це́нное насле́дие
кыйммәтле хәзинә — це́нное сокро́вище
2) см. кыйбат2. нареч.1) це́нно2) до́рого3) перен. высоко́3. сущ.кыйммәт бәяләү — высоко́ оце́нивать
1) це́нность, цена́үз кыйммәтен белә — он зна́ет свою́ (себе́) це́ну
шигырьнең кыйммәте шунда — це́нность стихотворе́ния в том
2)а) сто́имостькыйммәт хезмәт белән билгеләнә — сто́имость определя́ется трудо́м
б) курс валю́тыкыйммәте күтәрелә — курс его́ повыша́ется
3) мат. значе́ние величины́санның абсолют кыйммәте — абсолю́тное значе́ние числа́
•- кыйммәтен төшерү
- кыйммәткә төшү -
8 эләгү
неперех.1) цепля́ться, зацепля́ться/зацепи́ться, задева́ть/заде́ть ( за кого-что); запу́тываться/запу́таться ( в чём) затра́гивать/затро́нуть (кого, что) || заце́пка, затра́гиваниекадакка эләгү — зацепи́ться за гвоздь
аякка эләгү — цепля́ться за́ ноги
җәтмәгә эләгү — запу́таться в сетя́х
ботакка эләгү — заде́ть за сучо́к
пуля сөяккә эләккән — пу́ля заде́ла кость
2) в разн. знач.; прям.; перен. попада́ть/попа́сть, попада́ться/попа́сться; угоди́ть, влипа́ть/вли́пнуть прост. || попада́ниекармакка (тозакка) эләгү — попа́сть на крючо́к (в капка́н)
бәлагә эләгү — попа́сть в беду́
күзгә сабын эләкте — мы́ло в глаза́ попа́ло
чокырга эләгү — попа́сть (угоди́ть) в я́му
алдашып эләгү — попа́сться на обма́не (за обма́н)
коллыкка эләгү — попа́сть в кабалу́
кыен хәлгә эләгү — вли́пнуть в неприя́тную исто́рию
гаепләнүчеләр эскәмиясенә эләгү — угоди́ть на скамью́ подсуди́мых
чолганышка эләгү — попа́сть в окруже́ние
алдынгылар рәтенә эләгү — попа́сть в число́ передовы́х
кулга иске китаплар эләкте — в ру́ки попа́ли стари́нные кни́ги
медицина институтына эләгү — попа́сть в медици́нский институ́т
яңгырга эләгү — попа́сть под дождь
3) попада́ть/попа́сть, успева́ть/успе́ть, угоди́ть прост.кичке поездга эләгергә кирәк — (нам) ну́жно успе́ть (попа́сть) на вече́рний по́езд
җыелышка эләгү — попа́сть на собра́ние
туйга эләгү — угоди́ть на сва́дьбу
4) разг. достава́ться/доста́ться, приходи́ться/прийти́сь, перепада́ть/перепа́сть (кому, что)яхшы урын эләкте — доста́лось хоро́шее ме́сто
бәхетле билет эләксен — пусть доста́нется (тебе́) счастли́вый биле́т
5) безл.; перен.; разг. попада́ть/попа́сть, достава́ться/доста́ться, взлета́ть/взлете́ть, нагора́ть/нагоре́ть прост. (кому, что, за что)соңга калдым, эләгә инде миңа! — опозда́л, ну и попадёт (влети́т) же мне!
аның өчен безгә бик нык эләкте — из-за него́ нам кре́пко доста́лось (нагоре́ло)
6) заража́ться/зарази́ться (чем-л.) ( гриппом) || зараже́ние7) перен.; разг. попада́ться/попа́сться, засыпа́ться/засы́паться прост. ( быть пойманным или уличённым)әһә, эләктегезме! — ага́, попа́лись!
чак кына эләкмәдем — чуть не засы́пался
8) в ф. эләкте, эләксә в сочет. с предшествующим мест....попа́лонәрсә эләкте шуны алу — брать что попа́ло
кая эләксә шунда ташлау — броса́ть куда́ попа́ло
кем эләкте шуңа сөйләү — расска́зывать кому́ попа́ло
•- эләгеп тору••эләкми торсын! — ду́дки!
См. также в других словарях:
шунда — а. 1. Шул алмашлыгының урын вакыт килеше формасы; алда әйтелгән исемне алмаштырып килә һәм җөмләдә хәл функциясен үти: шул җирдә, шул урында. Нин. б. мәсьәлә, эш, күренеш яки әйберне аеруча басым ясап күрсәтергә кирәк булганда кулланыла бөтен… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чыгару — 1. Нәрсәне дә булса берәр әйбернең эченнән тышка алу, тышка алып кую. Сыеклыкка батырылган берәр нәрсәне кире алу. Берәр җирдән казып яки тартып алу 2. Каян да булса берәр нәрсәне күтәреп алып чыгу, күчерү 3. Кемне дә булса берәр нәрсәнең эченнән … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бар — I. 1. Нәр. б. булганлыгын яки булырлыгын, булып торуын белдерә; киресе юк 2. Ихтимал булуы бар 3. Эшләнергә тиешлекне белдерә буласы бар 4. рәв. БАРДА – Булганда, булган чакта (очракта). рәв. БАРЫНДА – Бар чагында, булганда. БАРЫНЧА – рәв. Матди… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бердән — 1. Барысы бергә, бер үк вакытта барыбыз б. сикереп тордык. Кинәт, көтмәгәндә, шунда ук балалайка б. тынды 2. Барысын да тулаем, берьюлы бөтен акчасын б. чыгарып бирде 3. Бер толымга үргән чәч тур. б. үрелгән 4. Санаганда беренче пунктны күрсәтү… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ташлау — 1. Нәр. б. берәр җиргә (гадәттә югарыдан) ыргыту. Бик үк сак булмаган хәрәкәт белән күтәреп китереп кую 2. күч. Калдырып китү туган җирне ташлап... 4. Ярдәмсез калдыру, ярдәм итми башлау 5. Гыйшык мәхәббәт мөнәсәбәтләрен өзү 6. Берәр эшне,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тыл — 1. Сугышучы илнең фронт сызыгы артындагы бөтен территориясе. с. Шундый территориядә эш алып бара торган, шунда урнашкан 2. Гаскәри берләшмә урнашкан, позиция тоткан урын артындагы территория 3. Хәрәкәттәге армия артында урнашкан һәм аны сугыш… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ук — I. 1. Җәядән ату өчен нечкә, төз, каты агачтан башына үткен очлы металл беркетеп ясалган корал 2. Төрле механизмнарда һәм җайланмаларда күрсәтү хезмәтен үти торган тар һәм озын форм. детальләрнең, кисәкләрнең атамасы үлчәү угы 3. Күтәрү кранының… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
черетү — 1. (Черү) 2. Авыр шартларда яшәп, эшләп, укып һ. б. белән шөгыльләнеп берәр әгъзага зарар китерү 3. күч. Авыр, газаплы шартларда тоту, шунда һәлакәткә китерү 4. күч. Күңел теләмәгән шартларда уздыру, бушка әрәм итү (мәс. гомерне) 5. күч. Бик каты … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чыгу — 1. Кайдан да булса китү, ул урынны калдыру. Барган юлдан, юнәлештән читкә китү, күчү, юлын үзгәртү 2. Кая да булса килү, килеп басу, килеп күренү саф алдына ч. . Кайсы да булса якка карау, юнәлгән булу бакчага чыга торган тәрәзә 3. Берәр урында… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
